Wanneer je een willekeurig pianoboek openslaat krijg je al snel te maken met aanduidingen over de snelheid, het karakter en dynamiek van het pianostuk. Meestal zijn dit Italiaanse muziektermen, die ooit als krabbel door de componist erbij zijn gezet. Noten op notenbalken zeggen immers niet alles.
Om het gevoel van het stuk mee te kunnen geven aan toekomstige generaties, moet er meer op papier gezet worden dan alleen maar muzieknoten op de juiste toonhoogten. Hoe is jouw Italiaans? We brengen je in vogelvlucht bij wat de belangrijkste muziektermen zijn en wat ze inhouden.
Inhoudsopgave
Muziektermen: een doorgeefluik voor komende generaties
In de tijd van Mozart of Chopin waren er nog geen opnames beschikbaar, waarmee de componist de “feeling” kon overbrengen. Dus is er een universeel “woordenboek” ontstaan met voornamelijk Italiaanse muziektermen, die ons meer vertellen dan de zwarte bolletjes op lijntjes. Wanneer je er zorgvuldig mee omgaat en je probeert in te leven, in wat de componist mogelijk in zijn hoofd (en hart) bij het gebruiken van een specifieke term, kun je dichter bij de bron komen. En daarmee ook de oorspronkelijke bedoeling en sfeer achter een bepaald (piano)stuk. Bedenk wel dat we het hier over de originele versies hebben en niet de vereenvoudigde, waarin de uitgever het in het Engels of zelfs Nederlands verwoordt.
Een bekende Polonaise van Frederic Chopin, Op. 53.
De partituur hierboven is de originele handgeschreven bladmuziek van een bekend pianostuk van Chopin, namelijk de Polonaise Opus 53.
Krabbeltje van Chopin: “Maestoso”
Links – Maestoso, een muziekterm die aangeeft dat een (piano)stuk, of gedeelte ervan, gespeeld dient te worden op een statige wijze. “Verheven” komt het meeste in de buurt als directe vertaling naar het Nederlands. In dit geval zien we het handschrift van de componist Chopin in dezelfde Polonaise, Opus 53.
Horowitz & de Italiaanse woorden
De video hieronder toont een uitvoering van dit “verheven” stukje muziek van Chopin, ook wel bekend als de heroïsche Polonaise. Luister naar een hoogstaande uitvoering van één van de grootste concertpianisten aller tijden, Vladimir Horowitz. Hij zal ook ongetwijfeld aandacht geschonken hebben aan de Italiaanse muziektermen die hij in de bladmuziek tegenkwam. Een vertaler kwam er bij Horowitz niet aan te pas, hij sprak vloeiend Italiaans. Zijn echtgenote was Wanda Toscanini, dochter van de legendarische Italiaanse dirigent Arturo Toscanini, die zijn vocabulaire ongetwijfeld heeft helpen uitbreiden.
Waarom zijn muziektermen eigenlijk zo belangrijk?
Muziektermen zijn een van de belangrijkste bouwstenen van muziek. Muziek uit verschillende tijdperken en stijlen is gemaakt met behulp van dit muzikale woordenboek. Het begrijpen van de essentie achter de muziektermen is een must. Naarmate je wat meer ervaring vergaart, zul je je kennis van deze termen verder uitbreiden en er baat bij hebben wat betreft interpretatie. We zullen nu eens inzoomen op de belangrijkste facetten van structuur in muziek en de interpretatie ervan. Voor al deze aspecten, zoals bijvoorbeeld melodie of ritme, spelen muziektermen in de partituur een belangrijke rol.
Belangrijkste facetten in muziek & bijbehorende benamingen
- Melodie: een deuntje of een thema waarmee je mee zou kunnen zingen; een groep tonen die na elkaar worden gespeeld en die de luisteraar een gevoel van eenheid geven. Wat muziektermen hier als rol vervullen is meer “shape” geven aan wat de componist met de melodie wil doen. Waar gaat de melodie naartoe, waar is de opbouw en waar is de afbouwfase ervan – zowel qua sterkte als diens snelheid.
- Harmonie: een groep tonen die veelal onder de melodie gespeeld om die interessanter te maken en een bepaalde sfeer mee te geven; Het veranderen van de harmonie, zelfs als de melodie hetzelfde is, kan een heel andere stemming creëren. Een nieuwe harmonie kan bijvoorbeeld dezelfde melodie veranderen van een gelukkige stemming naar een verdrietige en omgekeerd. Ook hier vind je vaak muziektermen, die aanduiden welke lading deze harmonische begeleiding moet hebben. De componist kan bijvoorbeeld dolce erbij schrijven, om te impliceren dat het zachtjes uitgevoerd moet worden.
- Ritme: de metrische rangschikking van toonlengte of toonduur in de tijd. Een driekwartsmaat is een cijfermatige instructie die je op papier vindt in de bladmuziek. Echter, ook hier, kan de componist er met een muziekterm aangeven dat het “net iets anders” moet. Bijvoorbeeld een Eric Satie die, vanuit zijn laissez faire stroming, de uitvoerende meer vrijheid wil gunnen qua ritmische discipline. “Niet te strict” kan er bijvoorbeeld bijstaan, in het Frans dan, in dit geval.
- Tempo: de snelheid (snel of langzaam) waarop een stuk gespeeld wordt; meestal aangegeven aan het begin van de bladmuziek en wanneer het zou moeten veranderen.
- Dynamiek: het volume waarop je speelt; de luidheid of zachtheid van een bepaald stuk, gedeelte ervan of zelfs een individuele toon. Hier komen we al gauw bij de Italiaanse muziektermen uit.
- Articulatie: de stijl of uitdrukking/emotie waarin tonen of delen van stukken worden gespeeld; meestal kan de articulatie lang of kort zijn, soepel of schokkerig, zwaar of licht en wordt er met symbolen of woorden veel aangegeven.
Hieronder vind je een overzicht van veelvoorkomende Italiaanse muziektermen en hun betekenis:
Pianoles van Cor Bakker
170 instructievideos en 10 pdf lessen voor maar 149 euro!
Bekijk zijn volledige programma »»
Veelgebruikte termen: definities
Allereerst de muziektermen die je veelvuldig nodig zult hebben en die je vertellen welk karakter het stuk (ongeveer) heeft. We beginnen bij tempo, oftewel snelheid. Sinds het begin van de 17e eeuw is de rustige toestand van een menselijk lichaam gekozen als uitgangspunt, om een verband te leggen met het “basistempo” Andante. Concreet: wanneer je een rustige ademhaling hebt en een “normale” rustige hartslag (60 tot 80 slagen per minuut) komt dit overeen met de slag van de maat. Zo tikt het bijbehorende klokje of metronoom die het tempo Andante vertegenwoordigt, en weet je hoe snel (hoe langzaam, in dit geval) je ongeveer moet spelen. Dit zijn de meest voorkomende muziektermen op het gebied van tempo:
Largo (erg langzaam)
Adagio (langzaam)
Andante (rustig, kalm wandeltempo)
Allegro (snel en opgewekt)
Presto (heel erg snel)
Muziektermen in orkestpartituren. In deze illustratie een voorbeeld van muziek van Haydn. Zo zie je “mezza voce” twee maal staan. Weet jij wat het betekent?
Op het gebied van dynamiek, oftewel hoe hard of zacht een stuk gespeeld wordt, zie je hieronder de meest voorkomende muziektermen in bladmuziek:
piano (zacht, aangegeven met symbool p)
mezzo piano (middelmatig zacht, aangegeven met symbool mp)
mezzo forte (middelmatig sterk, aangegeven met symbool mf)
forte (hard, aangegeven met symbool f)
crescendo (overgang van zacht naar hard, aangegeven met symbool < of cresc.)
diminuendo of decrescendo (zachter wordend, aangegeven met symbool > of dim. of decresc.)
Jouw muziek op onze site?
Hoe zit het eigenlijk met jouw persoonlijke kennis van muziektermen en -theorie in het algeheel? Heb je het jezelf aangeleerd of ben je nog zoekende? Uiteraard ben je voor pianoles bij ons op het juiste adres. Mocht je struggelen is een persoonlijke begeleiding van een pianodocent altijd prettig. Die wijst je de weg en vertelt je precies wat essentieel is om te weten en wat minder belangrijk is.
Maar dan nu de uitdaging van de maand:
Wil je kans maken op een publicatie van jouw eigen filmpje op onze website, stuur ons dan een fragment van jouw spel (naar info@leeronlinepiano.nl) in een .zip bestand of een link naar je YouTube opname met een belangrijke voorwaarde: schrijf een kort verhaal over jouw interpretatie van het stuk, op welke muziektermen je hebt gelet en hoe je je uitvoering het beste kunt omschrijven. Gebruik hierbij wat “vakjargon” ?