In het hoofdstuk ‘toonafstanden’ hebben we geleerd dat een noot op een lijn kan worden geplaatst, maar ook er tussen. Dit heeft te maken met de toonafstand van een noot. Deze kan namelijk een halve of een hele toonafstand hebben. Daarnaast zagen we dat bij het klavier van een piano tussen de noten ‘B – C’ en ‘E – F’ zich geen zwarte toetsen bevinden. Ook zit er tussen elke witte toets en zwarte toets op de piano een halve toonafstand verschil. Deze toonafstand kan zowel bedoeld zijn als een verlaging of verhoging van de noot. Maar hoe noteren we deze ‘halve toonafstanden of zwarte toetsen’ eigenlijk op de notenbalk?

Bekijk het beste noten leren lezen boek
Meer informatie

Functie: kruis & mol

toevallige voortekensZoals we weten krijgen de namen van de witte toetsen (A t/m G) een vaste plaats op de notenbalk. Maar wat doen we nu eigenlijk met de zwarte toetsen, waar komen deze te staan? Je zal misschien denken dat deze noten gewoon hoger of lager worden geschreven, maar dit is niet het geval. Er komt namelijk een ‘speciaal teken’ voor de desbetreffende noot. We onderscheiden de volgende twee tekens:

  • Kruis (#): als dit teken voor een noot staat moet deze een halve toon hoger worden gespeeld of gezongen.
  • Mol (b): wanneer een mol voor een noot wordt geschreven zal deze een halve toon lager moeten worden gespeeld/gezongen.

Welk teken moeten we waar gebruiken?

Misschien was het je al opgevallen dat bijvoorbeeld een D met kruis en een E met mol precies dezelfde toon hebben. Welke van de twee moeten we nu eigenlijk gebruiken? Dit maakt niet uit, want beide tekens worden allebei evenveel gebruikt in muziekstukken. Maar om de leesbaarheid ten goede komen hanteert men het volgende: wanneer er al meerdere kruizen staan blijf je deze ook gebruiken bij de nog komende noten, dit geldt ook voor de mollen. Daarnaast kun je het ook horen, want bij vrolijke muziek gebruikt men vaak kruizen en bij droevige muziek vaak mollen. Maar dit hoeft niet altijd zo te zijn.

Mollen en kruizen

Het is vooral belangrijk dat je weet dat een ‘D met kruis’ dezelfde toon heeft als een ‘E met mol’. Want wanneer je de zwarte toetsen wilt noteren kan dit dus zowel met een kruis als mol.

Uitzonderingen

Op het voorafgaande zijn er toch een paar uitzonderingen te herkennen. Zoals we weten zit er tussen de noten ‘E – F en B – C’ geen zwarte toetsen. In tegenstelling dat een D met kruis precies dezelfde toon heeft als een E met mol is dit anders bij de E – F. Hier is een E met kruis precies hetzelfde als de stamtoon F. Een E met kruis en een F met mol zal je dus niet vaak tegenkomen, omdat je dan gewoon een E of F kunt noteren. Dit geldt ook voor de toon tussen de B en C.

Benaming noten met kruizen of mollen

De noten met kruis of mol hebben net als de stamtonen een eigen benaming. Het is namelijk handiger om deze noten een eigennaam te geven dan deze ‘D met kruis’ of ‘E met mol’ te noemen. Zoals we weten zijn de stamtonen vernoemd naar de eerste zeven letters van het alfabet. De noten met kruis/mol krijgen een benaming die hiervan is afgeleid, namelijk:

  • Noot met kruis: “- is” achter de letter van de noot
  • ‘C’ wordt ‘Cis’ (uitspreken als sies)
  • ‘D’ wordt ‘Dis’ (uitspreken als dies)
  • ‘E’ wordt ‘Eis’ (uitspreken als ee-ies)
  • ‘A’ wordt ‘Ais’ (uitspreken als aa-ies)
  • Noot met mol: “- es” achter de letter van de noot
  • ‘C’ wordt ‘Ces’
  • ‘D’ wordt ‘Des’
  • ‘E’ wordt ‘Es’ (alleen een – s)
  • ‘A’ wordt ‘As’ (alleen een – s)
  • Alle noten met kruis: Cis, Dis, Eis, Fis, Gis, Ais en Bis
  • Alle noten met mol: Ces, Des, Es, Fes, Ges, As en Bes

Wanneer gebruiken we een kruis of mol?

Om de kruizen en mollen op een juiste wijze te gebruiken is het volgende erg belangrijk: noot of kruis voor een noot? Dan krijgen dezelfde noten die volgen op de notenbalk ook een kruis of mol (zolang er niets anders staat natuurlijk). Het is in dit geval niet meer nodig om voor elke noot een kruis of mol te plaatsen, waardoor het overzicht van de notenbalk wordt behouden. De genoemde regel is dan wel weer bedoeld voor noten op ‘dezelfde hoogte’, dus niet voor noten op een andere plaats ook al hebben ze een gelijke benaming. Maar als de volgende noten nou niet met kruis/mol moeten worden geschreven, wat doen we dan? Dat lees je hieronder:

HerstellingstekenHerstellingsteken

Als we een kruis of mol willen opheffen heeft men nog een teken bedacht. Dit is het ‘herstellingsteken’, welke je hier rechts kunt zien. De functie van dit teken is om de verhoging of verlaging van een toon te voorkomen voor een bepaalde noot. Dit herstellingsteken wordt dan in plaats van een mol of kruis voor de noot geplaatst.


TIP VAN LEERONLINEPIANO
Pianoles van Cor Bakker
Pianoles van Cor Bakker
Volg pianoles bij Cor Bakker en ontvang toegang tot meer dan
170 instructievideos en 10 pdf lessen voor maar 149 euro!
Bekijk zijn volledige programma »»


De ‘speciale tekens’ die we tot nu toe hebben geleerd worden aangeduid met ‘toevallige voortekens’. Deze tekens worden namelijk alleen voor een noot geschreven en gelden alleen voor een enkele reeks.

De vaste voortekens

Als erin een notenbalk veel gebruik wordt gemaakt van toevallige voortekens (mol of kruis), dan maakt men gebruik van ‘vaste voortekens’. Er wordt in dit geval vooraan de notenbalk bij de sleutel een toevallig teken genoteerd, welke geldt voor alle noten die op dezelfde lijn staan. Ook kan het voorkomen dat alle noten op de notenbalk verhoogd/verlaagd moeten worden. Er komen in dit geval zeven kruizen/mollen bij de sleutel te staan.

Vaste voortekensHiernaast zie je waar de vaste voortekens komen te staan en welke noten beïnvloed worden. Het is dus erg belangrijk dat je eerst kijkt naar het begin van de notenbalk en als er een voorteken staat dat je deze goed onthoud. Wanneer je nu de betreffende noot tegenkomt weet je dat deze moet worden verhoogd of verlaagd. Ook mag je bij een notenbalk met vaste voortekens gewoon weer gebruik maken van een herstellingsteken. Dit teken geldt dan alleen voor de noot binnen de reeks waar het teken staat. De rest volgt de regel van het vaste voorteken.

4 gedachten over “Voortekens

  1. Hallo,

    In het plaatje hierboven staan de vaste voortekens niet op dezelfde lijn als waarop de noten staan. Mag ik hieruit opmaken dat de mollen in dit geval voor alle dezelfde noten gelden (zodat in dit dus zowel hoge als lage B’s Bessen worden & zowel hoge als lage E’s Essen worden)?

    Dank en groeten,
    Mathijs Campman

Geef een antwoord