Pedaalgebruik bij Bach: Mag dat?

Muziek van Chopin spelen of Bach is een wereld van verschil. Je begeeft je in muzikale tijdberken die eeuwen van elkaar vandaag lagen. Het onderwerp pedaalgebruik bij het spelen van pianomuziek van Bach roept vaak discussies en onenigheden op. Moet je als pianist afblijven van het voetpedaal en qua alles met de vingers reguleren? Of is het mogelijk om het pedaal te gebruiken, zonder de authentieke barokstijl te verwaarlozen?

De invloed van de omgeving op het geluid

Als ik Bach op een kleine piano speel in een gemeubileerde salon met een dik tapijt, heb ik misschien wat meer pedaalgebruik nodig om het geluid wat meer naklank te geven. Als ik hetzelfde werk op een concertvleugel in een grote kerk met veel akoestische galm speel, zou het gebouw zelf een bepaalde hoeveelheid resonantie toevoegen zonder dat ik iets hoef te doen. Misschien hoef ik het pedaal dan zelfs helemaal niet aan te raken. Als de akoestische resonantie heel sterk is, zou ik waarschijnlijk het tempo in mijn uitvoering enigszins vertragen articulatie ook wat “verscherpen” de duidelijkheid van klank te behouden. Niets is in steen gegoten, we moeten ons altijd aanpassen, afhankelijk van onze omgeving.

Het instrument van toen en nu

De instrumenten uit de tijd van Bach beschikten niet over de pedalen die we nu kennen. Evenals de dempers van nu. Destijds was de klant helemaal anders. Daarom stellen sommigen dat je heel voorzichtig om moet gaan met het pedaalgebruik bij muziek van Bach en generatiegenoten. Kort “ondiep” pedaalgebruik kan welkome klankkleuren en resonantie toevoegen, maar dit moet met beleid worden gedaan, anders lopen we het risico de muziek te verpesten.

Een instrument uit de baroktijd, geen pedaal te zien…

Pedaalgeluid zonder pedaal: “vingerpedaal”

Pedaalklank zonder pedaalgebruik? Ja dat kan! Misschien heb je er nog nooit van gehoord, de techniek van het zogenaamde “vingerpedaal”, waarbij je noten langer vasthoudt dan hun voorgeschreven duur. Dit is tevens een eeuwenoud integraal onderdeel van de klavecimbel- en fortepiano-techniek. Kijk dus, voordat je voet richting het pedaal neigt te gaan, of je resonantie met de hand kunt toevoegen. Wanneer je pas begint met pianospelen, is dit abracadabra. Maar vanuit ervaring kan ik zeggen dat het makkelijker is dan het lijkt. Laat je vooral goed begeleiden door een professional die het kan demonstreren en geduldig uitleggen.

András Schiff pedaalloos door het leven

In de jaren ’80 stond András Schiff erom bekend te klagen over het pedaalgebruik van diverse pianisten. Bij uitvoeringen van barokmuziek, welteverstaan, geen romantische muziek van Chopin. Schiff zelf, een begenadigd pianist van wereldklasse, maakte een periode door waarin hij het pedaal helemaal niet gebruikte in zijn eigen spel, wat buitengewoon goed voor hem werkte. Ik denk dat er hier een belangrijk punt wordt gemaakt, Schiff bewijst dat je met je hand ook heel veel kunt doen. Het pedaal lijkt dus een luxe hulpmiddel. Schiff is een van de grootste pianisten en muzikanten allround en speelde op de allerbeste piano’s in de grootste concertzalen ter wereld. De meesten van ons zouden het uiterst moeilijk vinden om een ​​publiek te betrekken als we het pedaal zouden vermijden. De maestro schreef een kort essay over het onderwerp in mei 2012, gepubliceerd op de blog van de Vancouver Recital Society, fascinerend om te lezen – mocht je je willen verdiepen in deze materie. Schiff’s monumentale uitvoeringen van het Well-Tempered Clavier van Bach zijn zeker de moeite waard om eens te beluisteren.

Murray Perahia Bach-obsessie

Murray Perahia raakte geobsedeerd door de muziek van Bach toen een blessure zijn carrière een tijdje in de wacht zette. “Ik heb er jaren over gedaan om mijn draai in de muziek van Bach te vinden”, geeft hij toe. Het is cruciaal om ‘geen klavecimbel te imiteren, vrij te spelen en toch niet romantisch, want dat hoort niet bij de geest van de muziek. Je kunt een bepaalde hoeveelheid het pedaal gebruiken – niet overdreven. Perahia’s uitvoering van de vierde Franse Suite van Bach laat zien en hoeren hoe hij op een voorzichtige wijze pedaalgebruik adequaat maakt.

Angela Hewitt over Bach

De gevierde Bach-pianiste Angela Hewitt is tot een vergelijkbare conclusie gekomen: “Het geheim is om het eerst met de vingers te doen – alle articulatie, al het legato-werk, wat je ook wilt doen, doe het allemaal eerst met de vingers en breng dan het pedaal in het spel, wanneer het echt niet anders kan om een soepele klant te produceren. Dat is volgens mij het geheim; om het alleen te gebruiken als dat nodig is.” In een zaal met een drogere akoestiek meent ze altijd meer pedaal te gebruiken dan in een galmende concertzaal of kerk.

Expressie in de muziek van Bach brengen

Ik merk een algemene neiging bij leerlingen, wanneer ze Bach spelen, een zekere terughoudendheid om de muziek expressief te spelen en er “autoritair” in te staan (dat zij zelf bij het spelen echt het heft in handen hebben en de klank meester zijn). Het is alsof ze bang zijn om het verkeerd te doen, dus presenteren ze het ietwat droog, verstoken van dynamiek, kleur, inspiratie – en liefde. In plaats van de muziek te omarmen en het eigen te maken, lijkt het alsof de muziek onder een glazen kast in een of ander heilig museum staat. Alsof je er slechts naar mag kijken maar niet aanraken… Veel conservatoriumdocenten maken ook (naar mijn optiek) de “fout” om het op zo’n wijze te presenteren. Bach’s muziek als museumstuk, waarbij je geen eigenheid en persoonlijkheid in het spel mag brengen. Dus ook geen pedaal.

TIP VAN LEERONLINEPIANO
Pianoles van Cor Bakker
Volg pianoles bij Cor Bakker en ontvang toegang tot meer dan
170 instructievideos en 10 pdf lessen voor maar 149 euro!
Bekijk zijn volledige programma »»

Belangrijk: Wat zou Bach gewild hebben?

Er zijn mensen die geloven dat Bach niet met zo’n dynamische variatie gespeeld moet worden omdat dit niet mogelijk was op het klavecimbel. Diverse composities van Bach werden echter getranscribeerd voor viool en hobo; de componist heeft deze composities zelf getranscribeerd, zodat ze niet alleen op het klavecimbel konden worden gespeeld, maar ook op instrumenten die dynamiek en lyrische frasering kunnen aanpassen. Dat zou duidelijk moeten maken dat hij blij zou zijn als zijn klaviermuziek zou worden gespeeld op een instrument dat in staat is om ook meer lyrische en dynamische expressie te produceren. Het is ongelooflijk kortzichtig en fantasieloos om te geloven dat dit niet het geval is. En ik vermoed dat Bach zelf nauwelijks kortzichtig en fantasieloos was als persoon en componist…

De pedalen van een moderne concertvleugel. Gezien Bach’s transcripties voor strijkinstrumenten enz. lijkt het erop dat hij de moderne pedaalklank wel zou appreciëren.

Concreet advies omtrent pedaalgebruik bij Bach

Als het gaat om pedaalgebruik in de muziek van Bach, is mijn advies om het spaarzaam en licht te gebruiken (ondiep intrappen zodat de dempers nauwelijks de snaren verlaten). Als we vermijden om het pedaal te gebruiken in legato-passages  en ervoor zorgen dat we de ornamenten (extra versieringen die met symbolen aangegeven zijn) niet vervagen, zal discreet pedaalgebruik een welkome toevoeging zijn. Wanneer je een stuk van Bach instudeert: begin zonder pedaal, zodat je theoretisch ook op een oud instrument “uit de voeten” zou kunnen. Vervolgens, wanneer je het stuk onder de knie hebt, voeg je voorzichtig pedaalklank toe. Hier en daar, zonder de barok-articulatie te vervagen.

Geniet met mate, pedaalgebruik is net als kruiden toevoegen bij het koken

De truc is om te denken aan pedaalachtige kruiden bij het koken – van vitaal belang om de smaken van het voedsel naar voren te brengen en te mengen. Maar alles met mate.